Op de eerste dag van het staatsbezoek aan Indonesië heeft koning Willem-Alexander excuses aangeboden voor de geweldsontsporingen in de periode 1945-1949.
Augustus 1945, na de Japanse capitulatie, riep Soekarno met een proclamatie de republiek Indonesië uit. De start van een dekolonisatie- oorlog. Er vielen veel doden, duizenden aan Nederlandse zijde en nog veel meer duizenden aan Indonesische zijde. Bij de geschiedschrijving variëren niet alleen de perspectieven, maar ook de beoordelingen. Er is inmiddels veel onderzoek gedaan en gepubliceerd. Het verhaal is nog niet af; er loopt in ons land nog een breed onderzoek naar die periode.
In het kader van mijn zoektocht is die geschiedenis van belang. Bij mijn behoefte zicht te krijgen op die periode heb ik het boek van John Jansen van Galen, Fiasco van goede bedoelingen, Nederland en de Indonesische onafhankelijkheid.(uitgeverij Pluim, 2019) gelezen. Jansen van Galen doet een verslag van de politieke en maatschappelijke omstandigheden en ontwikkelingen in zowel Nederland als Indonesië. In haar kersttoespraak in 1942 gaf koningin Wilhelmina aan dat er, na de oorlog, gekozen moest worden voor nieuwe verhoudingen tussen Nederland en de gebiedsdelen in de Oost en de West. Vanuit de Nederlndse kant werd gestreefd naar nagenoeg volledige autonomie van de gebiedsdelen, maar samenwerking in een federaal verband.
Er is in de periode 1945-1949 veel onderhandeld. Ik heb de indruk dat de afspraken gemaakt tijdens de gesprekken constructief waren. Vervolgens werden zowel aan Nederlandse als Indonesische kant de afspraken in de eigen achterban als respectievelijk te vergaand of als onvoldoende beschouwd. Dat wat in overleg had kunnen leiden tot een diplomatiek en vredig verloop monde dan uit tot frustratie. In die frustratie koos Nederland voor de aanval. Strategisch werden daarmee grote fouten gemaakt en vrij snel werd, met name ook door de internationale druk, duidelijk dat de onafhankelijkheid de uiteindelijke uitslag zou zijn.
De persepectieven van betrokkenen spelen een belangrijke rol bij de geschiedschrijving. Wanneer je de geschiedenis bekijkt op basis van machtsverhoudingen, dat van onderdrukker of vrijheidstrijders, op basis van economische belangen of dat van de legers als geheel of het perspectief van de individuele militair, het levert andere geschiedenissen op.
Onmiskenbaar is er sprake geweest van een ongelijke strijd waarbij zeker aan Nederlandse zijde sprake is geweest van onwettige oorlogshandelingen die onverenigbaar zijn met het internationale oorlogsrecht en een schending van universele mensenrechtern is. Dat de koning daar excuses voor aanbiedt is goed en belangrijk.
In Nederland noemde met het politionele acties, het was een oorlog. Elke oorlog is, volgens mij, vuil. Op het slachtveld verdwijnt de gebruikelijke en universele moraliteit. Bij alle partijen. In de waanzin van een oorlog worden positis gekozen die achteraf gezien onaanvaardbaar zijn. Bij de beoordeling van die posities is het niveau van belang. Moet je oordelen op basis van de individuele militair, de soldaat, de (onder)officieren, de generaals, de gouverneur van Nederlands-Indië, de ministers of het Nederlandse parlement. Moet je kijken naar de individuele guerillastrijder, diens commandant of de regering van de jonge republiek Indonesië?
Op dat moment vind ik het moeilijk worden. Met name bij de individuele militair. De dienstplichte soldaat die bij een patrouille in een open rijstveld in een hinderlaag zijn kameraad in zijn armen ziet sterven en vervolgens heftig schietend het dorpje in gaat? De onafhankelijkheidstrijder die weet dat in zijn dorp mensen honger leiden, dat mannen, vrouwen en kinderen werden vermoord omdat zij niet de antwoorden gaven die de Nederlanders wilden hoorden. Ook als de mensen de antwoorden niet hadden.
Moeilijk. Elk indivdu kan elk moment eigen keuzes maken? Dat lijkt meer de theorie en hoop dan de ordinaire werkelijkheid van het moment en de plaats.
Dat op nationaal niveau de situatie duidelijker is, spreekt voor zich. En dat onze koning dan onze excuses uitspreekt, is dan goed.
