Op straat: Sumatra en Java

Een zin vo woorden die hun oorsprong vinden in Nederlands-Indië. Een aantal voorbeelden:

Bakkeleien:
kibbelen, bekvechten, redetwisten. Afkomstig van het Maleise berkelahi, dat letterlijk ‘bezig zijn met vechten’ betekent. Oorspronkelijk gebruikten Nederlandse zeelieden dit woord voor daadwerkelijke vechtpartijen (er is nog een voorbeeld uit 1910 bekend van deze betekenis), maar de betekenis verschoof steeds meer naar bekvechten. Ruzie maken met woorden dus, zonder fysiek geweld.

Gladjakker:
een sluw, gemeen, listig persoon. Gladjakker is ontleend aan geladak, een Maleis woord voor zwerfhond of – er zijn meerdere versies in omloop – van gladag, een verkorting van djaran gladag, destijds een soort lastpaard. De VOC’ers namen dit over als gla-dakker, wat stond voor een gemeen, sluw persoon. Onder invloed van het al bestaande gladjanus ontstond uiteindelijk het woord ‘gladjakker’.

Branie:
lef, waaghals. Ontleend aan het Maleise bijvoeglijke naamwoord berani (moedig, brutaal). Vaak gebruikt als uitdaging om te bewijzen dat je iets gewaagds durfde te doen. Vandaar ook branieschoppen, wat betekent dat je je moedig of dapper gedraagt. Een leus van de Ambonese KNIL-soldaten was ‘Brani mati, brani makan pèlor’:
Wij zijn niet bang voor de dood, we trotseren de kogels.”
Scheepslieden en militairen hebben dit begrip in de Nederlandse taal geïntroduceerd. In Indië had brani trouwens niet de pejoratieve klank van het Nederlandse ‘branieschopper’, een persoon die onrust stookt.

Piekeren:
tobben, bepeinzen, overdenken. Dit woord is ontleend aan het Maleise en Javaanse begrip pikir, dat ‘overleg’ of ‘overdenking’ betekent. Het Maleise woord vertoont verwantschap met het Arabische fikr ‘het denken’ en is uit die taal ontleend.

Pienter:
slim, schrander, bijdehand, bekwaam. Uit heet Maleis pintar (knap, slim), op Java gebruikt men het woord pinter.

Soebatten:
aanhoudend smeken, vleiend toespreken, vanuit een overdreven vriendelijkheid. Later ook wat negatiever ‘kibbelen’ gaan betekenen. ‘Soebatten’ is ontleend aan Maleis sobat ‘vriend’, dat afkomstig is van het Arabische ṣuḥba(t), het meervoud van ṣaḥib ‘vriend’ of een soortgelijke vorm die ‘vriendschap’ betekent. De betekenis van soebatten is ontstaan doordat iemand die aanhoudend smeekte zijn gesprekspartner telkens aansprak met sobat: ‘sobat, sobat, sobat!!’ (‘vriend’).
Het woord is – aldus G.J. van Wyk in het Etimologiewoordeboek van Afrikaans (2003) – minstens sinds 1637 in de Nederlandse taal bekend en werd reeds in 1657 ook door iemand als Jan van Riebeeck (1619-1677) gebruikt, VOC-koopman en stichter van de eerste Europese handelspost in Zuid-Afrika in 1652. In het Nederlands kennen we als variant op soebatten de uitdrukking ‘daar hielp geen “lieve-moederen” aan’.

Amok:
stampij. Van amuk: een tijdelijke verstandsverbijstering die ontaardt in woede.

Mataglap:
toestand van verstandsverbijstering, knettergek, door razernij verblind. Deze term – een combinatie van het Maleis mata (oog) en gelap (donker) – noemde Multatuli in het bekende boek Max Havelaar (1859).

Bazar:
bazaar, winkel, fancy-fair. Via pasar in de Nederlandse taal terechtgekomen. Het Maleisisch heeft het woord ontleend aan het Perzisch. Naast ‘winkel’ komt in Vlaanderen ook de betekenis ‘rommel, rotzooi’ voor.

Senang:
blij, prettig, lekker, comfortabel of aangenaam. Van het Maleise senang.

Soesa:
drukte, ophef. Van het Maleisische soesah en genoemd in Multatuli’s boek Max Havelaar.

(Bron: https://historiek.net/top-50-nederlandse-woorden-maleis-indonesisch/66844/)

Posted on 7 januari 2020

0

Er zijn meer dan 700 moedertalen in het hele eilanden rijk Indonesië. Het huidige Bahasa Indonesia fungeert als een “linga franca”; een taal waarmee mensen met verschillende moedertalen met elkaar kunnen communiceren. Het is inmiddels de officiële taal van Indonesië. Inmiddels is het voor 23% van de inwoners de moedertaal.
De taal is gebaseerd op het oorspronkelijke “Maleis”. Deze taal ontstond in het oosten van Sumatra en vormt de basis voor zowel het Bahasa Indonesia als het Maleisich. Het werd met name gebruikt als handelstaal, om economische relaties tussen allerlei gebieden te vereenvoudigen. Het feit dat de taal, net als de onze, is gebaseerd op het Latijnze schrift. Hiermee was het Maleis een belanngrijke taal die in een heel groot deel van de regio, van Japan tot en met Madagaskar gesproken werd.
Voor Indonesië was dat internationale karakter van de taal en het feit dat het oorspronkelijk weinig als moedertaal functioneerde een voordeel. Geen van de eilanden kon de eigen taal als landstaal opleggen aan de andere eilanden.

Ik ben het Bahasa Indonesia niet machtig. Op mijn tocht wil ik wel proberen in contact te komen met Indonesiërs. lang niet iedereen kent Engels. Om duidelijk te maken waar ik mee bezig ben en met mensen in gesprek te komen heb ik een tekst in het Nederlands geschreven en deze laten vertalen. Ik wil de tekst plasticificeren en voorleggen aan mensen die ik tijdens mijn reis zal ontmoeten.

Nederlands

Mijn vader was in 1949 een van de laatste dienstplichtig soldaten. Er waren toen al afspraken gemaakt over de soevereiniteitsoverdracht op 27 december. Mijn vader was betrokken bij het overdragen van kampementen aan de Indonesische autoriteiten. Mijn vader was hospik.
Mijn vader heeft altijd nog een keer Sumatra en Java willen bezoeken. Door zijn zorg voor mijn gehandicapte moeder en zijn eigen ziekte was hem dat niet gegund. Hij overleed in 2002.
Ik wil nu die reis in zijn plaats maken. Ik wil daar een boek over schrijven. Ik bezoek de plekken waar hij foto’s van heeft gemaakt.

Wilt u mij helpen? Bijvoorbeeld door mij naar de preciese plekken op de foto’s te sturen. Of mij in contact te brengen met mensen die met mij te praten over de periode kort voor en direct na de overdracht van de soevereiniteit? Dat mensen boos waren op Nederland begrijp ik. Maar hoe was dat in de periode rond de overdracht van de soevereiniteit? Hoe keek men naar deze laatste soldaten?
Ik spreek geen Bahasa Indonesia. Ik hoop dus mensen te vinden die bijvoorbeeld Engels spreken of die als tolk zouden willen helpen.

Wilt u mij helpen?

Fred Verhees

Bahasa Indonesia

Ayah saya adalah salah satu wajib militer terakhir pada tahun 1949. Pada saat itu, perjanjian telah dibuat tentang pengalihan kedaulatan pada tanggal 27 Desember. Ayah saya terlibat dalam pemindahan kamp ke pihak berwenang Indonesia. Ayah saya adalah hospik.

Ayah saya selalu ingin mengunjungi Sumatra dan Jawa lagi. Karena perawatannya untuk ibu saya yang cacat dan penyakitnya sendiri, dia tidak diizinkan untuk melakukannya. Dia meninggal pada tahun 2002.

Saya sekarang ingin melakukan perjalanan itu di tempatnya. Saya ingin menulis buku tentang itu. Saya mengunjungi tempat-tempat di mana dia mengambil foto.

Apakah Anda ingin membantu saya? Misalnya dengan mengirim saya ke tempat yang tepat di foto. Atau menghubungkan saya dengan orang-orang yang berbicara kepada saya tentang periode tak lama sebelum dan segera setelah pengalihan kedaulatan? Saya mengerti bahwa orang-orang marah dengan Belanda. Tetapi bagaimana itu dalam periode sekitar pengalihan kedaulatan? Bagaimana orang melihat prajurit terakhir ini?

Saya tidak bisa bahasa Indonesia. Jadi saya berharap menemukan orang-orang yang, misalnya, berbicara bahasa Inggris atau yang ingin membantu sebagai penerjemah.

Apakah Anda ingin membantu saya?

Fred Verhees

Posted on 9 december 2019

0