Tij, mijn zoon, stelt me een aantal vragen. Hiermee kan ik hem maar ook anderen meer vertellen over mijn wens om dichter bij mijn vader te komen.
Hieronder kun je het verhaal beluisteren.
Related Posts
Van Sumatra naar Bandung, Java
Op 3 mei 1950 verliet het 436e Bataljon
Noord-Sumatra en werd het verscheept naar Java. Het bataljon werd 6 mei 1950 gestationeerd
in Bandung.
De taak van de bataljon was het bewaken van militaire objecten in de omgeving
(munitiedepot en een militair vliegveld). In de maanden na mei werden de
objecten opgeleverd en overgedragen aan het Republikeinse leger, de Tentara
Nasional Indonesia (TNI).
De situatie in
Bandung was verre van rustig. Daar waren een aantal oorzaken voor.
Op de
eerste plaats was het bataljon (van het “gewone” Nederlandse leger) gevestigd
in de kazerne van het Koninklijk Nederlands-Indische Leger ( K.N.I.L.). De KNIL
was het koloniale leger met al een lange geschiedenis in het eilandenrijk. Veel
van de manschappen van de KNIL kwamen uit de Molukken. De bewoners van de
eilanden in de Molukken waren gezagsgetrouw en dienden de koloniale overheid.
In de strijd voor onafhankelijkheid werd bij de bestuurlijke vormgeving in
eerste instantie gekozen voor een federatie; Nederlands-Indië zou worden
verdeeld in een aantal onderdelen; voor Java en Sumatra was dat de Republiek
(van Soekarno en Hatta), er zou een deel in het oosten (waaronder de Molukken)
komen en een deel met bijvoorbeeld Celebes en Borneo.
De positie van de KNIL was voortdurend onderdeel van discussie. De manschappen
van de KNIL zouden opgenomen moeten worden in de legeronderdelen van de legers van
de diverse landsdelen. Dat betekende bijvoorbeeld dat KNIL-ers onderdeel zouden
worden van het Republikeinse leger; het leger waar tegen gevochten was. Vanzelfsprekender
wijs leidde dat veel problemen.
Op de tweede plaats had er in januari 1950 een couppoging plaatsgevonden die startte in Bandung. De opstand werd geleid door “kapitein” Westerling.
Westerling was rond de jaarwisseling 1946-1947 verantwoordelijk voor de commando’s van het “Depot Speciale Troepen”. Hij trainde en instrueerde met name inheemse militairen voor het uitvoeren van zuiveringsacties (“het beëindigen van de Republikeinse terreur en het herstellen van de rust) op Zuid-Celebes. Hij kreeg er carte blanche; daarmee voerde hij acties uit in kampongs.In een korte periode werden ruim 1.500 mensen gedood. Zijn methoden vertoonden overeenkomsten met die van bijvoorbeeld de Gestapo in de Tweede Wereldoorlog. Zijn optreden bracht Nederland in toenemende mate in verlegenheid. In augustus 1948 werd hij uit zijn taak ontheven. In januari 1949 werd hem groot verlof verleend, wat het einde betekende van zijn militaire carrière.
Zijn rol in het conflict was echter nog niet uitgespeeld. Hij vestigede zich in Bandung en startte een transportonderneming. Hij bleef echter in contact met mensen uit het K.N.I.L. Er ontstonden in de loop van 1949 geruchten dat hij leiding zou geven aan een groeiende bewapende groep; de APRA (Angketan Perang Ratu Adil: ‘Legioen van de Rechtvaardige Vorst’).
Op 27 december 1949 was de soevereiniteit overgedragen. Daarmee was de onrust echter verre van verdwenen. Nog geen maand later, op 23 januari 1949, viel Westerling met de APRA Bandung aan. Het doel was het verslaan van de Republikeinse leger en het omverwerpen van het regiem van Soekarno. In militaire zin kende de operatie van Westerling en zijn bende enig succes. De Republikeinse Siliwangi-divisie werd belaagd en er vielen veel slachtoffers. Het Republikeinse leger koos verder voor een guerrilla-tactiek. Nederland werd met het ingrijpen van Westerling zowel nationaal als internationaal in verlegenheid gebracht. De coup van Westerling mislukte en de Nederlandse legerleiding evacueerde Westerling naar Singapore. Binnen deze omstandigheden brak voor de manschappen van het 436e bataljon een moeilijke tijd aan. Op Java, en zeker rond Bandung, was de politieke situatie duidelijk meer gespannen dan in Sumatra. Er was sprake van duidelijk meer conflicten en ongeregeldheden. Tijdens hun periode waren er twee incidenten waarbij het 436e Bataljon was betrokken. Deze worden in een ander bericht besproken.
Cadeautjes
Ruim anderhalf jaar weg… dan neem je wel wat cadeautjes mee naar huis.
Voor mijn moeder een clutch, een tasje van, in dit geval, slangeleer.
Mies heeft mij toegestaan om ruim 4 weken alleen op reis te gaan als ik wel met een heel mooi cadeau terugkom. Zo’n tas kan ik voor Mies, als zij dat al zou willen, niet meebrengen. Want het mag niet; je mag geen producten van exotische dieren meer naar huis meenemen.
Mijn moeder was geen vrouw voor andere dan boodschaptassen. Haar clutch werd niet gebruikt voor lippenstift, mijn moeder was geen vrouw voor gekleurde lippen
Geen lederen handschoenen, mijn moeder was handschoentiepje.
Geen zijden zakdoekje, mijn moeder was er de vrouw niet voor.
Helemaal geen opsmuk? Mijn moeder had wel Onjeklonje, een geurtje. Het heeft jaren geduurd voor ik wist dat dat Eau de Cologne was, Kolnisches Wasser 4711.
De clutch werd gebruikt voor het opbergen van de allerbelangrijkste documenten zoals het trouwboekje en verzekeringsbewijzen.
Voor zijn moeder, mijn oma, een set met kleine zilveren lepeltjes en vorkjes. Op een houten plankje, waarop een pauw is afgebeeld, hangen 6 lepeltjes en 6 vorkjes. De handvatten zijn figuren uit het Indonesiche schimmenspel Wajang.
Ook voor zichzelf een cadeau: een zilveren sigarettendoosje. Wellicht rookte hij destijds. Als vader heb ik hem zelden zien roken. Er waren enkele jaren waarin hij sigaren rookte en, zoals hij altijd verontschuldend zei, niet over de longen. Het ding lag ergens in een la.
Op het doosje de eilanden van de Gordel van Smaragd (een andere naam voor de archipel van de Indonesische eilanden).
Een pientere gladjakker, komt, vol branie, maar senang terug uit Indonesië
Een zin vo woorden die hun oorsprong vinden in Nederlands-Indië. Een aantal voorbeelden:
Bakkeleien:
kibbelen, bekvechten, redetwisten. Afkomstig van het Maleise berkelahi, dat letterlijk ‘bezig zijn met vechten’ betekent. Oorspronkelijk gebruikten Nederlandse zeelieden dit woord voor daadwerkelijke vechtpartijen (er is nog een voorbeeld uit 1910 bekend van deze betekenis), maar de betekenis verschoof steeds meer naar bekvechten. Ruzie maken met woorden dus, zonder fysiek geweld.
Gladjakker:
een sluw, gemeen, listig persoon. Gladjakker is ontleend aan geladak, een Maleis woord voor zwerfhond of – er zijn meerdere versies in omloop – van gladag, een verkorting van djaran gladag, destijds een soort lastpaard. De VOC’ers namen dit over als gla-dakker, wat stond voor een gemeen, sluw persoon. Onder invloed van het al bestaande gladjanus ontstond uiteindelijk het woord ‘gladjakker’.
Branie:
lef, waaghals. Ontleend aan het Maleise bijvoeglijke naamwoord berani (moedig, brutaal). Vaak gebruikt als uitdaging om te bewijzen dat je iets gewaagds durfde te doen. Vandaar ook branieschoppen, wat betekent dat je je moedig of dapper gedraagt. Een leus van de Ambonese KNIL-soldaten was ‘Brani mati, brani makan pèlor’:
Wij zijn niet bang voor de dood, we trotseren de kogels.”
Scheepslieden en militairen hebben dit begrip in de Nederlandse taal geïntroduceerd. In Indië had brani trouwens niet de pejoratieve klank van het Nederlandse ‘branieschopper’, een persoon die onrust stookt.
Piekeren:
tobben, bepeinzen, overdenken. Dit woord is ontleend aan het Maleise en Javaanse begrip pikir, dat ‘overleg’ of ‘overdenking’ betekent. Het Maleise woord vertoont verwantschap met het Arabische fikr ‘het denken’ en is uit die taal ontleend.
Pienter:
slim, schrander, bijdehand, bekwaam. Uit heet Maleis pintar (knap, slim), op Java gebruikt men het woord pinter.
Soebatten:
aanhoudend smeken, vleiend toespreken, vanuit een overdreven vriendelijkheid. Later ook wat negatiever ‘kibbelen’ gaan betekenen. ‘Soebatten’ is ontleend aan Maleis sobat ‘vriend’, dat afkomstig is van het Arabische ṣuḥba(t), het meervoud van ṣaḥib ‘vriend’ of een soortgelijke vorm die ‘vriendschap’ betekent. De betekenis van soebatten is ontstaan doordat iemand die aanhoudend smeekte zijn gesprekspartner telkens aansprak met sobat: ‘sobat, sobat, sobat!!’ (‘vriend’).
Het woord is – aldus G.J. van Wyk in het Etimologiewoordeboek van Afrikaans (2003) – minstens sinds 1637 in de Nederlandse taal bekend en werd reeds in 1657 ook door iemand als Jan van Riebeeck (1619-1677) gebruikt, VOC-koopman en stichter van de eerste Europese handelspost in Zuid-Afrika in 1652. In het Nederlands kennen we als variant op soebatten de uitdrukking ‘daar hielp geen “lieve-moederen” aan’.
Amok:
stampij. Van amuk: een tijdelijke verstandsverbijstering die ontaardt in woede.
Mataglap:
toestand van verstandsverbijstering, knettergek, door razernij verblind. Deze term – een combinatie van het Maleis mata (oog) en gelap (donker) – noemde Multatuli in het bekende boek Max Havelaar (1859).
Bazar:
bazaar, winkel, fancy-fair. Via pasar in de Nederlandse taal terechtgekomen. Het Maleisisch heeft het woord ontleend aan het Perzisch. Naast ‘winkel’ komt in Vlaanderen ook de betekenis ‘rommel, rotzooi’ voor.
Senang:
blij, prettig, lekker, comfortabel of aangenaam. Van het Maleise senang.
Soesa:
drukte, ophef. Van het Maleisische soesah en genoemd in Multatuli’s boek Max Havelaar.
(Bron: https://historiek.net/top-50-nederlandse-woorden-maleis-indonesisch/66844/)
Leave a Reply