Rendang

Op de eerste dag van het staatsbezoek aan Indonesië heeft koning Willem-Alexander excuses aangeboden voor de geweldsontsporingen in de periode 1945-1949.
Augustus 1945, na de Japanse capitulatie, riep Soekarno met een proclamatie de republiek Indonesië uit. De start van een dekolonisatie- oorlog. Er vielen veel doden, duizenden aan Nederlandse zijde en nog veel meer duizenden aan Indonesische zijde. Bij de geschiedschrijving variëren niet alleen de perspectieven, maar ook de beoordelingen. Er is inmiddels veel onderzoek gedaan en gepubliceerd. Het verhaal is nog niet af; er loopt in ons land nog een breed onderzoek naar die periode.

In het kader van mijn zoektocht is die geschiedenis van belang. Bij mijn behoefte zicht te krijgen op die periode heb ik het boek van John Jansen van Galen, Fiasco van goede bedoelingen, Nederland en de Indonesische onafhankelijkheid.(uitgeverij Pluim, 2019) gelezen. Jansen van Galen doet een verslag van de politieke en maatschappelijke omstandigheden en ontwikkelingen in zowel Nederland als Indonesië. In haar kersttoespraak in 1942 gaf koningin Wilhelmina aan dat er, na de oorlog, gekozen moest worden voor nieuwe verhoudingen tussen Nederland en de gebiedsdelen in de Oost en de West. Vanuit de Nederlndse kant werd gestreefd naar nagenoeg volledige autonomie van de gebiedsdelen, maar samenwerking in een federaal verband.
Er is in de periode 1945-1949 veel onderhandeld. Ik heb de indruk dat de afspraken gemaakt tijdens de gesprekken constructief waren. Vervolgens werden zowel aan Nederlandse als Indonesische kant de afspraken in de eigen achterban als respectievelijk te vergaand of als onvoldoende beschouwd. Dat wat in overleg had kunnen leiden tot een diplomatiek en vredig verloop monde dan uit tot frustratie. In die frustratie koos Nederland voor de aanval. Strategisch werden daarmee grote fouten gemaakt en vrij snel werd, met name ook door de internationale druk, duidelijk dat de onafhankelijkheid de uiteindelijke uitslag zou zijn.

De persepectieven van betrokkenen spelen een belangrijke rol bij de geschiedschrijving. Wanneer je de geschiedenis bekijkt op basis van machtsverhoudingen, dat van onderdrukker of vrijheidstrijders, op basis van economische belangen of dat van de legers als geheel of het perspectief van de individuele militair, het levert andere geschiedenissen op.
Onmiskenbaar is er sprake geweest van een ongelijke strijd waarbij zeker aan Nederlandse zijde sprake is geweest van onwettige oorlogshandelingen die onverenigbaar zijn met het internationale oorlogsrecht en een schending van universele mensenrechtern is. Dat de koning daar excuses voor aanbiedt is goed en belangrijk.

In Nederland noemde met het politionele acties, het was een oorlog. Elke oorlog is, volgens mij, vuil. Op het slachtveld verdwijnt de gebruikelijke en universele moraliteit. Bij alle partijen. In de waanzin van een oorlog worden positis gekozen die achteraf gezien onaanvaardbaar zijn. Bij de beoordeling van die posities is het niveau van belang. Moet je oordelen op basis van de individuele militair, de soldaat, de (onder)officieren, de generaals, de gouverneur van Nederlands-Indië, de ministers of het Nederlandse parlement. Moet je kijken naar de individuele guerillastrijder, diens commandant of de regering van de jonge republiek Indonesië?
Op dat moment vind ik het moeilijk worden. Met name bij de individuele militair. De dienstplichte soldaat die bij een patrouille in een open rijstveld in een hinderlaag zijn kameraad in zijn armen ziet sterven en vervolgens heftig schietend het dorpje in gaat? De onafhankelijkheidstrijder die weet dat in zijn dorp mensen honger leiden, dat mannen, vrouwen en kinderen werden vermoord omdat zij niet de antwoorden gaven die de Nederlanders wilden hoorden. Ook als de mensen de antwoorden niet hadden.
Moeilijk. Elk indivdu kan elk moment eigen keuzes maken? Dat lijkt meer de theorie en hoop dan de ordinaire werkelijkheid van het moment en de plaats.
Dat op nationaal niveau de situatie duidelijker is, spreekt voor zich. En dat onze koning dan onze excuses uitspreekt, is dan goed.

Posted on 10 maart 2020

0

Een zin vo woorden die hun oorsprong vinden in Nederlands-Indië. Een aantal voorbeelden:

Bakkeleien:
kibbelen, bekvechten, redetwisten. Afkomstig van het Maleise berkelahi, dat letterlijk ‘bezig zijn met vechten’ betekent. Oorspronkelijk gebruikten Nederlandse zeelieden dit woord voor daadwerkelijke vechtpartijen (er is nog een voorbeeld uit 1910 bekend van deze betekenis), maar de betekenis verschoof steeds meer naar bekvechten. Ruzie maken met woorden dus, zonder fysiek geweld.

Gladjakker:
een sluw, gemeen, listig persoon. Gladjakker is ontleend aan geladak, een Maleis woord voor zwerfhond of – er zijn meerdere versies in omloop – van gladag, een verkorting van djaran gladag, destijds een soort lastpaard. De VOC’ers namen dit over als gla-dakker, wat stond voor een gemeen, sluw persoon. Onder invloed van het al bestaande gladjanus ontstond uiteindelijk het woord ‘gladjakker’.

Branie:
lef, waaghals. Ontleend aan het Maleise bijvoeglijke naamwoord berani (moedig, brutaal). Vaak gebruikt als uitdaging om te bewijzen dat je iets gewaagds durfde te doen. Vandaar ook branieschoppen, wat betekent dat je je moedig of dapper gedraagt. Een leus van de Ambonese KNIL-soldaten was ‘Brani mati, brani makan pèlor’:
Wij zijn niet bang voor de dood, we trotseren de kogels.”
Scheepslieden en militairen hebben dit begrip in de Nederlandse taal geïntroduceerd. In Indië had brani trouwens niet de pejoratieve klank van het Nederlandse ‘branieschopper’, een persoon die onrust stookt.

Piekeren:
tobben, bepeinzen, overdenken. Dit woord is ontleend aan het Maleise en Javaanse begrip pikir, dat ‘overleg’ of ‘overdenking’ betekent. Het Maleise woord vertoont verwantschap met het Arabische fikr ‘het denken’ en is uit die taal ontleend.

Pienter:
slim, schrander, bijdehand, bekwaam. Uit heet Maleis pintar (knap, slim), op Java gebruikt men het woord pinter.

Soebatten:
aanhoudend smeken, vleiend toespreken, vanuit een overdreven vriendelijkheid. Later ook wat negatiever ‘kibbelen’ gaan betekenen. ‘Soebatten’ is ontleend aan Maleis sobat ‘vriend’, dat afkomstig is van het Arabische ṣuḥba(t), het meervoud van ṣaḥib ‘vriend’ of een soortgelijke vorm die ‘vriendschap’ betekent. De betekenis van soebatten is ontstaan doordat iemand die aanhoudend smeekte zijn gesprekspartner telkens aansprak met sobat: ‘sobat, sobat, sobat!!’ (‘vriend’).
Het woord is – aldus G.J. van Wyk in het Etimologiewoordeboek van Afrikaans (2003) – minstens sinds 1637 in de Nederlandse taal bekend en werd reeds in 1657 ook door iemand als Jan van Riebeeck (1619-1677) gebruikt, VOC-koopman en stichter van de eerste Europese handelspost in Zuid-Afrika in 1652. In het Nederlands kennen we als variant op soebatten de uitdrukking ‘daar hielp geen “lieve-moederen” aan’.

Amok:
stampij. Van amuk: een tijdelijke verstandsverbijstering die ontaardt in woede.

Mataglap:
toestand van verstandsverbijstering, knettergek, door razernij verblind. Deze term – een combinatie van het Maleis mata (oog) en gelap (donker) – noemde Multatuli in het bekende boek Max Havelaar (1859).

Bazar:
bazaar, winkel, fancy-fair. Via pasar in de Nederlandse taal terechtgekomen. Het Maleisisch heeft het woord ontleend aan het Perzisch. Naast ‘winkel’ komt in Vlaanderen ook de betekenis ‘rommel, rotzooi’ voor.

Senang:
blij, prettig, lekker, comfortabel of aangenaam. Van het Maleise senang.

Soesa:
drukte, ophef. Van het Maleisische soesah en genoemd in Multatuli’s boek Max Havelaar.

(Bron: https://historiek.net/top-50-nederlandse-woorden-maleis-indonesisch/66844/)

Posted on 7 januari 2020

0